Гилазев Зуфар Закариевич,
кандидат филологических наук, старший научный сотрудник ИЯЛИ, г. Казань

Прижизненные книжные издания Р. Фахрутдинова, хранящиеся в Национальной библиотеке Республики Татарстан

Р. Фахрутдинов — один из крупнейших ученых и общественных деятелей конца Х1Х — начала ХХ вв. Он имел глубокие специальные познания в области богословия. Это подтверждается избранием его уже в 90-х гг. позапрошлого столетия казыем Оренбургского магометанского духовного собрания. Тщательное изучение арабского языка, литературы, мусульманской истории, а также строгая систематизация своих познаний позволили ему стать автором значительного количества трудов. Самым крупным из них является «Асар»: в Национальной библиотеке РТ хранится 9 из 15 частей этого поистине энциклопедического труда. Помимо этих изданий, в фондах библиотеки есть 5 из 6 книг серии «Замечательные люди»: это критические биографии выдающихся мусульманских ученых, таких как Ибн Рушд, Маари, Ибн Гараби, Ибн Теймийе, Имам Газали. К сожалению, не хватает работы, посвященной Ахмеду Мидхату. В области биографической истории Р.Фахретдинов продолжает традиции Ш.Марджани. Всего же в фондах Национальной библиотеке РТ насчитывается 69 изданий, которые позволяют исследователям проводить более детальное изучения многогранного наследия Р. Фахрутдинова.

1887[1]

ИТ1510451 Китабет-тасрыйф.-Казан: Вячислав матбагасы, 1887.-75 б.

1888

ИТ1515858 Китабе мөкаддимә. Әтгәхрирел-мосаффа.-Казан: Вячислав матбагасы,1888.- 59б.

1889

ИТ1548546 Тәрбияле бала: Беренче сыйныф шәкертләре өчен.-Казан: Вячислав матбагасы,1889.-16 б.

1898

ИТ1524620 Рихләтел-Мәржани.-Казан: Чирков хатыны вәрасәләре табыгъханәсе,1898.-80 б. [Тулы түгел]

1899

ИТ1577470, ИТ1621569 Сәлимә, яки Гыйффәт.-Казан: Б.Л.Домбровский матбагасы.- 1899.-80 б. Кит. авторы: Гафил бине Габдулла.

1900

1011, 64440, ИТ1559434, ИТ1577641 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Беренче җөзъэ.-  Казан: Типо-литографи университета, 1903.- 32б.

847, ИТ1524621 Коръән вә табагать Мәмләкәтемездә Коръәне Шәриф бастырмак хосусына беркадәр мәгълүматтыр. Күбесе Җәмгыяте шәргыя (собрание)нен архивасыннан алынмыш-дыр.-Казан: Борадәран Кәримиләр матбагасы, 1900.-43 б.

477 Тәрбияле бала: Ибтидаи мәктәпләремездә беренче сыйныф шәкертләре укыр өчен, ана телемездә язлмыштыр. «Гыйльме әхлак»тан беренче җөзъэ.-Казан: М.Чиркова варислары матбагасы, 1900.-16 б.

1902

466, ИТ1524598 Адабе тәгълим. «Гыйльме әхлак»тан икенче жәзъэ.-Оренбург: Мөхәммәдфатыйх Гыйльман улы Кәримев матбагасы, 1902.-95 б.

467, 472, ИТ1510434, ИТ1524588, ИТ1577652 Гаилә: Йорт вә өй эчендә гаилә вә җәмәгатьләр арасында ригая итәргә тиешле улан ислам әдәпләрене бәян иткән бер рисаләдер. «Гыйльме әхлак»тан алтынчы җөзъэ.-Оренбург: Гыйльман Кәримев матбагасы, 1902.-86 б.

70337 Тәрбияле хатын: Хөрмәтле галимнәр әсәреннән җыелды. Һәрбер өйдә вә һәрбер хатын кулында бу китаптан бер данәсе булынырга тиешледер. «Гыйльме әхла»тан 4 нче җөзъэ. Икенче табыгъ.-Оренбург: Гыйльман бине Ибраһим Кәримев матбагасы, 1902.-29 б.

1903

1014, 1015 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Беренче җилд. Өченче җөзъэ.- Оренбург: Мөхәммәдфатыйх Гыйльман утлы Кәримев матбагасы, 1903.- 95-127бб.

1017, 1018 Асар: Мәмләкәтемездә улан ислам галимнәренен вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары, вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Беренче җилд. Дүртенче җөзъэ. -Оренбург. Мөхәммәдфатыйх Гыйльман утлы Кәримев матбагасы, 1903.-161-205б.

757 Әсма, яки Гамәл вә җәза.-Оренбург Мөхәммәдфатыйх Гыйльман утлы Кәримев матбагасы, 1903.-130 б.

ИТ1524597, ИТ1596132 Моталәга: Идарәм исламияи Оренбугыя үзәреиә га-лимнәремез тарафыннан никах хосусында язьглмыш әфкярләрнең холәсасы җәмыг ителмеш рисаләдер.- Оренбург, 1903.- 92 б.

468, ИТ1524592 Нәсыйхәт. Икенче: Ялгыз кыз балалар өчен-Оренбург: Мөхәммәдфатыйх Гыйльман утлы Кәримев матбагасы, 1903.-32 б.

468, ИТ1524594 Нәсыйхәт. Өченче: Олуглар вә бөекләр өчен.- Оренбург: Мөхәммәдфатыйх Гыйльман утлы Кәримев матбагасы, 1903.-46 б.

1904

1019, ИТ1518360 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Беренче җилд. Бишенче җөзъэ.- Оренбург: Мөхәммәдфатыйх Гыйльман утлы Кәримев матбагасы, 1904.- 207-262бб.

1020, 1021 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Беренче җилд. Алтынчы җөзъэ.- Оренбург: Мөхәммәдфатыйх Гыйльман утлы Кәримев матбагасы, 1904.-263-335бб.

1022, 1023 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Беренче җилд. Җиденче җөзъэ.- Оренбург: Мөхәммәдфатыйх Гыйльман утлы Кәримев матбагасы, 1904.- 339-410бб.

1024 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Беренче җилд. Сигезенче җөзъэ.- Оренбург: Мөхәммәдфатыйх Гыйльман утлы Кәримев матбагасы, 1904.- 411-477бб.

1030 Мәшһүр хатыннар: ислам әсәрләрендә вә әһле исламга күпме хезмәт күстәрән хатыннарын тәрҗемәи хәлләре бәян иделөн бер китаптыр. Кызым Зәйнәп өчен яздым.-Оренбург: Мөхәммәтфатыйх Гыйльман утлы Кәримев матбагасы, 1904.-432бб.

470 Нәсыйхәт: Беренче. Балалар өчен. «Гыйльме әхлак»тан җиденче җөзъэ.-Казан: И.Н.Харитонов матбагам, 1904.-39 б.

479, 480 Шәкертлек адабе: Гыйлем тәхсыйль иткән заманда шәкертләр өчен кирәк булган нәрсәләр (әдәпләр) бәян ителмештер. Бишенче җөзъэ. Өченче табыг.- Казан: Харитонов матбагасы, 1904.- 48б.

1905

ИТ1559427 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Икенче җилд. Тугызынчы җөзъэ.- Оренбург: Мөхәммәдфатыйх Гыйльман утлы Кәримев матбагасы, 1905.- 1-93бб.

1025, ИТ1559428 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Икенче җилд. Унынчы жөзъэ. -Оренбург: Мөхәммәдфатыйх бине Гыйльман Кәримев матбагасы, 1905.- 95-182б.

475, 69948, ИТ1510531, ИТ1569248 Тәрбияле ана: «Гыйльме әхлак»тан Знче җөзъэ. -Икеиче табъгы.-Казан: Матбагаи Кәримия, 1905.-16 б.

1906

1136 Русия мөселманнарының ихтыяҗлары вә анлар хакында интикад: Каргалынын Хәйрулла хәзрәт Госмашв илә Гомәр хәлфә Дәүләтьяровның мәктүбләренә-сөальләрсиә җавап уларак каләмә альшмыштыр.-Оренбурп Мөхәммәдфатыйх бине Гыйльман Кәримев матбагасы, 1906.-44 б.

ИТ1524596 Шәкертлек адабе: Гыйлем тәхсыйль иткән заманда шәкертләр өчен кирәк улан нәрсәләр (әдәпләр) бәян нтелмештер. «Гыйльме әхлак»тан бишенче жөзъэ. Дүртенче табгы.-Уфа, 1906.- 57б.

1907

1026, ИТ1518364, ИТ1559423, ИТ1559430 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Икенче җилд. 12 җөзъэ.- Оренбург: «Кәримев, Хөсәенов вә шөрәкясе» матбагасы, 1909.-264-341бб.

1027, ИТ1559424, ИТ1559421 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Икенче җилд. 13 җөзъэ.- Оренбург: «Кәримев, Хөсәенов вә шөрәкясе» матбагасы, 1907.- 342-363бб.

566, 567, 568 Исламнар хакында хөкүмәт тәдбирләре. Беренче җөзъэ.-Оренбург: «Кәримев, Хөсәенев вә шөрәкясе» матбагасы, 1907.-34 б.

1908

465, 69527, ИТ1569258 Адабе тәгьлим: «Гыйльме әхлак»тан тугызынчы җөзъэ. 2 басма.-Казан: «Шәрәф» матбагасы, 1908.-100б.

1029, ИТ1559425 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Икенче җилд. 14 иче жөзъэ.-Оренбург: «Кәримев, Хөсәенов вә шөрәкясе» матбагасы, 1908.- 423-502 бб.

1031, ИТ1524624, ИТ1510422, ИТ1541897, ИТ1548541 Әбел-Галәэ әл-Мәгарри. «Мәшһүр ирләр». Икенче җөзьэ.-Оренбург: «Кәримев, Хөсәенев вә шөрәкясе» матба­гасы, 1908.-72 б.

ИТ1524622 Исламнар хакында хөкүмәт тәдбирләре. Икенче җөзъэ.-Оренбург: «Кәримев, Хөсәенов вә шөрәкясе» матбагасы, 1908.-55 б.

440, 441, ИТ1524652, ИТ1596158 Мөнасибе диния: «Әлгасрел-җәдид» журналында нәшер ителдеке соң аерым рисалә сурәтендә басылды.- Оренбург: «Кәримев. Хөсәенев вә шөрәкясе» матбагасы, елы күрсәтелмәгән, [1908].-69 б.

564, 565, ИТ1524623 Мәктәп вә зәкят; Хәзинә вә земство ярдәме: Әһле исламның мәктәпләрене вә дини мәдрәсәләрне ислах итмәк, буның өчен лязим улачак байлыкьгң мәнбәгъләрене беркадәр тәфтиш итмәк хакында тәртип ителмеш бер рисаләдер.-Оренбург: «Кәримев, Хөсәенев вә шөрәкясе» матбагасы, елы күрсәтелмәгән, [1908].-64 б.

67709, 69947, ИТ1522062, ИТ1524591 Нәсыйхәт беренче: Балалар өчен. «Гыйльме әхлак»тан 7 җөзъэ. 5 нче табыгъ.-Казан: «Милләт» матбагасы, 1908.-42 б.

ИТ1522062 Нәсыйхәт беренче: Балалар өчен. «Гыйльме әхлак»тан 7 җөзъэ. 6 нче табыгъ.-Казан: «Милләт» матбагасы, 1908.-42 б.

70178, ИТ1524589 Нәсыйхәт икенче. Ялгыз кыз балалар өчен. «Гыйльме әхяак»тан 8 җөзъэ. Өченче табыгъ.-Казан: «Милләт».-1908.-31б.

1909

1028, ИТ1498198, ИТ1518363, ИТ1559426, ИТ1559433 Асар: Мәмләкәтебездә улан ислам галимнәренең вә мәшһүр кемсәләренең тәрҗемә вә табәкаләре, тарихе вилядәт вә вафатлары вә башка әхвальләре хакында язылмыш бер китаптыр. Икенче җилд. 15 җөзъэ.- Оренбург: «Кәримев, Хөсәенов вә шөрәкясе» матбагасы, 1909.-504-564б.

473, ИТ1498292, ИТ1548747 Гаилә: Йорт вә өй эчендә гаилә вә җәмәгатьләр ава­сында ригая итәргә тиешле улан ислам әдәпләрене бәян идән кирәкле бер рисаләдер «Гыйльме әхлак»тан алтынчы жөзъэ. Өченче табыг.-Казан: «Милләт» матбагасы, 1909.-68 б.

1032 Имам Газали. «Мәшһүр ирләр». 3 иче жәзъэ -Оренбург. «Вакыт» матбагасы, 1909.-96 б.

ИТ1510416, ИТ1524535, ИТ1548620 Мөхәммәд галәйһиссәлам / Мөрәттибе Ризаэтдин бине Фәхретдин.-Оренбург. «Вакыт» матбагасы, 1909.-64 б.

ИТ1515914 Нәсыйхәт беренче. Балалар өчен. «Гыйльме әхлактан 7 жөзъэ. 6 табыг.-Казан: «Милләт».-1909.-36 б.

ИТ1524590, ИТ1524595, ИТ1569191, ИТ1595908 Нәсыйхәт. Өченче. Олугълар вә бөекләр өчен «Гыйльме әхлак»тан 9 жөзъэ. 3 табыг.- Казан: «Милләт» матбагасы.- 1909.- 40 б.

ИТ1538526 Тәрбияле хатын. «Гыйльме әхлак»тан 4 жөзъэ. 4 табыг.-Оренбург Кәримев, Хөсәенев вә шөрәкясе паровой  матбагасы, 1909.-24 б.

ИТ1596159 Шәкертлек адабе: Гыйлем тәхсыйль иткән заманда шәкертләр өчен кирәк улан нәрсәләр (әдәпләр) бәян нтелмештер. «Гыйльме әхлак»тан бишенче жөзъэ. Алтынчы табгы.-Казан: «Милләт» матбагасы, 1909.-48 б.

481 Шәкертлек адабе: Гыйлем тәхсыйлъ иткән заманда шәкертләр өчен кирәк булган нәрсәләр (әдәпләр) бәян ителмештер. «Гыйльме әхлак»тан бишенче жөзъэ. Җиденче табыг.-Казан «Милләт» матбагасы, елы күрсәтелмәгән,[1909].-48 б.

1910

ИТ1495142 Көтебе ситтә вә мөәллифләре: Хәдис вә сөннәт га­лимнәре кашында мәгьруф улан көтебе ситтә вә шәрехләре, мөәллифләренең тәрҗемәи хәлләре, хәдис гый­леме хакында бәгъзе бер кирәкле файдаларны мештәмил рисаләдер Гыйльме хәдистән.-Оренбурп «Вакыт» матбагасы, 1910.-120 б.

ИТ1524593 Нәсыйхәт. Икенче. Ялгыз кыз балалар өчен. «Гыйльме әхлак»тан 8 иче җөзъэ. 4 табыг.-Казан. 1910.-31 б.

438, 439, ИТ1535746 Рәхмәте илаһия мәсьәләсе: «Хади әл-әрвах» китабыннан икътибас ителенеп язылмыштыр / Мөрәтшбе: Ризаэтдин бине Фәхретдин.-Оренбурп «Вакыт» матбагасы. 1910.-16 б.

478 Тәрбияле хатын: Хөрмәтле галимнәр әсәреннән җыелды, һәрбер өйдә вә һәрбер хатын кулында бу китап­тан бер данәсе булынырга тиешледер. Дүртенче җөзъэ.-Оренбург: «Кәримев, Хөсәенев вә шөрәкясе» матбагасы, 1910.-24 б.

ИТ1522061, ИТ1611590, ИТ1604739 «Шура»ның «Тел ярышы» / Мөрәттибе: Ризазтшн бине Фәхретдин.-Оренбург: «Вакыт» матбагасы, 1910.-195б.

1911

1038, ИТ1577509 Әхмәд бай: Русия мөселманнары файдасы өчен ярым миллион сум микъдарында вәкыф калдырмыш мәшһүр сәүдәгәр Әхмәд бай хакында язылмыш бер әсәрдер. Икенче табгы.-Оренбург: «Вакыт» матбагасы, 1911.- 54 б.

1035, 1036 Ибне Тәймия. «Мәшһүр ирләр» мәҗмлтәсеннән 5 иче жөзъэ.- Оренбург: «Вакыт» матбагасы, 1911.- 148б.

ИТ1548744 Жэвамигуль-кәлим шәрхе.-Казан: В.Е.Казаков матбагасы, 1911.- 552б.

468, 469, 67974 Нәсыйхәт. Өченче: Олуглар вә бөекләр өчш, «Гыйльме әхлак»тан тугызынчы җөзъэ. 4 табыгь.-Казан: «Милләт» матбагасы, 1911.-40 б.

1912

1033, 1034 Ибне Гарәби. «Мәшһүр ирләр» мәҗмугасеннән 4 нче җөзъэ.-Оренбург: «Вакыт» матбагасы, 1912.-144 б.

ИТ1596007 Гаилә: Йорт вә өй, гаилә вә җәмәгатьләр арасында ригая итәргә тиешле улан ислам әдәпләрен бәян идән бер рисаләдер. 4 табыг.-Оренбург: «Вакыт» матбагасы, 1912.-70 б.

1914

ИТ1548629 Дини вә иҗтимагый мәсьәләләр.-Оренбург. «Вакыт» матбагасы, 1914.-208 б.

476 Тәрбияле бала: Ибтидаи мәктәпләрнен беренче сыйныф шәкертләре өчен.-Оренбург: «Вакыт» матбагасы. 1914.-16 б.

482 Шәкертлек адабе: Гыйлем тәхсыйлъ иткән заманда шәкертләр өчен кирәк булган әдәпләр бәян ителмеш рисаләдер.-Оренбург: «Вакыт» матбагасы, 1914.-34б.

1916

ИТ1595905 Нәсыйхәт. Кыз балалары өчен. Беренче кисәк. 8 табыг.-Оренбург; «Вакыт» матбагасы, 1916.-36 б.

471 Балалар өчен нәсыйхәт Беренче кисәк. 10 табыг.-Оренбург; «Вакыт» матбагасы, 1916.-36 б.

ИТ1548852 Жэвамигуль-кәлим шәрхе.-Казан: В.Е.Казаков матбагасы, 1916.- 552б.

1917

1039, ИТ1524423, ИТ1524626 Шәйхе Зәйнулла хәзрәтмен тәрҗемәи хәле / [Тезүчесе - Р.Фәхретдин].- Оренбург «Вакыт» матбагасы. 1917.- 106 б.

1008, 1009 Ибне Батутаны Дэште Кыпчакка сәяхәте.- Оренбур: «Вакыт» матбагасы, 1917.- 48б.